Dag Joris, jullie zijn al sinds de oprichting in 1963 actief rond duurzaamheid. Wat was jullie drijfveer?

“Duurzaamheid zit echt in ons DNA. In het begin lag de focus vooral op het energieaspect. Door in te zetten op collectieve technieken en goede isolatie wilden we de energiekost voor sociale huurders zo laag mogelijk houden. Mooie voorbeelden hiervan zijn wijkverwarming, WKK’s, zonneboilers en warmtepompen. Technieken die in de jaren 90 nog verre van ingeburgerd waren. Vandaag geeft de term ‘circulariteit’ het beste onze manier van denken en werken weer.”

Hoe hebben jullie die circulaire aanpak in de praktijk gebracht?

“We hadden nood aan extra kantoorruimte en dat was voor ons het ideale moment om met circulariteit aan de slag te gaan. In 2016 begonnen we te bouwen, in 2018 was het interieur af en in de zomer van 2019 zijn we verhuisd. Ons kantoorgebouw fungeert als demo in het Europese project CHARM. Met partners in Groot-Brittannië, Frankrijk en Nederland wisselen we ervaringen en expertise uit. Dergelijke Europese samenwerkingen geven een enorme boost en zijn zeer leerrijk. Wie graag het resultaat wil zien, is altijd welkom voor een rondleiding. Via deze tool kan je ook een digitaal wandelingetje maken door ons landschapskantoor.”

Hoe begin je aan zo’n circulair project?

“Eerst hebben we ons gefocust op de materialen. We wilden delen van het oude gebouw en gerecupereerde materialen van andere werven hergebruiken. Maar circulariteit is meer dan gerecupereerde bakstenen en een ‘refurbished’ bureaustoel. De circulaire aanpak trokken we door in aanbestedingsprocedures, ruimtegebruik, financiering, tijd … Om te weten hoe allesomvattend de circulaire aanpak kan zijn, verwijzen we graag naar de 7 pijlers die Kamp C ontwikkeld heeft om circulariteit te visualiseren."

Op welke uitdagingen botsten jullie tijdens het project?

“De manier van samenwerken was een uitdaging én een leerproces voor ons als opdrachtgever en voor de opdrachtnemer. We hadden geen voorbeelden, dus moesten we alles zelf uitvinden. We hebben veel geleerd met vallen en opstaan. Boeiend, dat wel. Timing is bijvoorbeeld een cruciale factor in het circulaire verhaal omdat de materialen niet altijd voorhanden zijn. Dan moet je snel beslissen en eventueel op zoek gaan naar andere materialen. Of, plotseling is er een mooie vondst maar dit past niet in je budget. Wat doe je daar dan mee? Constante communicatie in twee richtingen en goed samenwerken zijn essentieel. Bij het begin van zo’n project weet je niet waar je gaat landen en onze werkplek ziet er vandaag heel anders uit dan we twee jaar geleden voor ogen hadden. Je groeit als opdrachtgever en opdrachtnemer in het proces naar elkaar toe en dat is fijn.”

En het kostenplaatje?

“Transport van bouwmaterialen is een belangrijk aandachtspunt om gerecupereerd materiaal financieel aantrekkelijk te maken. Zo hebben we tegeltjes uit een woning in Vorselaar gerecupereerd. Omdat ze vuil waren en cementresten bevatten, moesten we ze naar Brussel vervoeren om ze te laten reinigen. Daarna werden ze naar een magazijn in Grobbendonk gebracht en van daaruit naar Westerlo voor de plaatsing. Tegels hergebruiken vermindert je CO2-uitstoot maar het transport heeft een negatieve impact op kostprijs en milieu. Een mobiele reinigingsunit is dan een oplossing. Materialen ter plaatse opslaan en hergebruiken, maken het verhaal nog een stuk interessanter.”

Hoe sluit jullie project aan bij het behalen van lokale klimaatdoelstellingen?

“We hebben niet echt klimaatdoelstellingen an sich voor ogen. Uiteraard zijn die doelstellingen wel permanent in ons achterhoofd aanwezig om onszelf bij de les te houden. Met de SDG’s is er wel een duidelijk kader waarin doelstellingen worden geformuleerd om iedereen op één lijn te krijgen. Met dit sterk uitgewerkt kader kan je nieuwe projecten aftoetsen en objectief vergelijken.”

Welke lessen trek je uit dit project? Waarop moeten ontwerpers letten wanneer ze een circulair gebouw willen ontwerpen?

“Flexibiliteit en efficiënt gebruik van ruimtes zijn belangrijke zaken in circulair bouwen. Ons kantoor is zo ontworpen dat het met beperkte ingrepen omgevormd kan worden naar drie seniorenwoningen. Ook qua efficiëntie kan je met minimale inspanningen veel meerwaarde creëren. Zo kan onze keuken fungeren als vergaderruimte voor intern gebruik, terwijl het sleutelplan en het sanitair zo ontworpen zijn dat de keuken ook apart verhuurd kan worden. Met de aanleg van buitenruimtes kan je eveneens slim omspringen. Een voorbeeld: een parking voor ouders aan een school kan uitgerust worden met twee basketringen en een paar lijnen. Tijdens de schooluren, wanneer de parking leeg is, heb je een volledig uitgerust basketveld. Communicatie is natuurlijk essentieel, want als er één auto verkeerd geparkeerd staat, heb je hier niets meer aan.”

Slim, flexibel en circulair ontwerpen kan je ook in de woningbouw toepassen?

“Zeker. Het zorgt ervoor dat woningen kunnen meegroeien en meekrimpen naargelang de gezinssituatie. We bouwen voor 50, 80 of zelfs 100 jaar, maar een gezinssituatie blijft nooit zolang dezelfde. Met een juist ontwerp kan het aantal lege, ongebruikte slaapkamers verminderd worden door ze flexibel in te zetten bij de woningen en huishoudens die ze nodig hebben. Dat klinkt misschien als toekomstmuziek en onhaalbaar, maar wie had 10, 20 jaar geleden gedacht dat we onze auto’s zouden delen, dat jonge mensen met elektrische fietsen zouden rijden en dat we warmte uit de lucht zouden halen?”

Wat zijn de ambities voor de volgende jaren?

“Ons kantoor was het eerste grote circulaire experiment. Het uitgangspunt was ‘lead by example’: als wij in een volledig circulaire werkplek kunnen werken en ermee tevreden zijn, kunnen wij dit ook van onze huurders verwachten. Op dit moment bereiden we de circulaire renovatie voor van een groep woningen in Berlaar. We willen er zoveel mogelijk materiaal ontmantelen en behouden, en geven de opdracht aan architecten en aannemers om die materialen in de volgende groep woningen terug te integreren. Het zou mooi zijn als we circulariteit kunnen doortrekken in het vervangen van keukens en badkamers. In de toekomst willen we ook nog meer rondleidingen geven in onze kantoren om mensen te inspireren.”

Tot slot, welke tips kan je geven?

“100 % circulair bouwen is vandaag nog een utopie, maar niet geschoten is altijd mis. Doe wat je kan, elke circulaire actie telt. Verkeerde kopieën gebruiken als kladpapier, afgeschreven meubilair hergebruiken, schenken, verkopen … Het maakt allemaal een verschil. Nog een tweede tip: leer van ervaringen en fouten, bouw verder op successen. En als het even kan, wissel kennis en ervaring uit met anderen. Zo gaan we samen vooruit!”

En dan de vraag waarop we allemaal wachten: welke stad/gemeente nomineren jullie voor de volgende ‘Fier gelijk ne gieter’?

"Als grote fans van de zon nomineren wij gemeente Zoersel en Zonnewind. Deze energiecoöperatie richt een lokale energiegemeenschap op in een Zoerselse woonwijk. We zijn benieuwd naar dit pionierswerk!”