STANDPUNT VAN JULES VERTRIEST, EERSTE KLIMAATARTS VAN VLAANDEREN
Preventief hittebeleid in een veranderend klimaat
Het Europese project Cool Neighbourhoods wil wijken hittebestendig maken aan de hand van natuurgebaseerde oplossingen.
Claire Koreman is de coördinator van het project Cool Neighbourhoods. Op een hete zomerdag sprak ze met Jules Vertriest, die sinds 1 oktober 2024 klimaatarts is voor de Vlaamse overheid. Hij werkt aan een preventief beleid rond de gezondheidseffecten van de klimaatverandering. Stof genoeg voor een boeiend gesprek.
Jules, je bent de allereerste klimaatarts in Vlaanderen. Wat houdt die functie precies in?
Jules Vertriest: In mijn job staat klimaatadaptatie centraal. Hoe kunnen wij ons aanpassen aan een veranderend klimaat? We zien nu al dat het warmer is, er zijn meer overstromingen en exotische soorten gedijen goed in ons land. Hoe meer het klimaat verandert, hoe groter de gezondheidseffecten die er het gevolg van zijn. En dus heb je mensen nodig die ze in kaart brengen. Met onze afdeling preventief gezondheidsbeleid onderzoeken we hoe we de uitdagingen het hoofd kunnen bieden.
Mijn job ligt in het verlengde van een bestaande functie. De milieuartsen van de Vlaamse Overheid geven medisch advies rond milieuproblematieken zoals PFAS, en een van hen hield zich al bezig met het klimaat. Omdat de problematiek steeds breder en belangrijker wordt, kwam ik erbij. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) lanceerde de term ‘klimaatarts’ en en ik geloof dat wij nu in Vlaanderen die als eerste gebruiken. Maar het is dus eerder een logische evolutie dan een echt nieuwe functie.
Samen met een team van biologen en epidemiologen werk ik aan verschillende projecten. Ik vergader met collega’s, met de medisch milieukundigen van Gezondheidsmakers die ons beleid naar het lokale niveau vertalen en met organisaties die studies en overheidsopdrachten voor ons uitvoeren. We schrijven overheidsopdrachten uit en beantwoorden vragen van het parlement. We zijn een vrij klein team, maar we hebben het budget om opdrachten uit te besteden. Dat is fijn, want zo gaat het vooruit - al willen we graag meer zaken zelf doen.
De keuze voor de naam ‘klimaatarts’ past in een bewustwordingsstrategie.
We willen een aanspreekpunt worden voor de brede bevolking. Klimaatadaptatie moet meer worden dan een voetnoot in de krant. Oké, het is warm - maar wat doen we eraan? In de Verenigde Staten is er een veel groter collectief bewustzijn over hoe je moet handelen bij overstromingen en andere natuurrampen. Er zit een culturele gedachte achter. Dat bewustzijn hebben wij nog helemaal niet, maar die rampen staan ons wel te wachten. Daarnaast willen we de verschillende zorgactoren betrekken: ook huisartsen, geriaters en zoveel andere specialisten spelen een belangrijke rol. Ouderen zijn de kwetsbaarste groep. Lijden ze aan uitdroging of krijgen ze andere klachten, dan moeten de artsen voor hen zorgen. Het kost natuurlijk tijd om die boodschap op verschillende niveaus uit te dragen.
Wat is volgens jou het grootste klimaatgerelateerde gezondheidsprobleem?
Dat is sowieso de hitte. Bij warm weer hebben mensen met hartfalen meer moeite om hun bloed rond te pompen, waardoor ze minder gemakkelijk afkoelen. En wie nierproblemen heeft, moet meer drinken. Ook jonge kinderen zijn extra gevoelig: ze hebben minder compensatiemechanismen dan volwassenen. Veel mensen wonen bovendien in slecht geïsoleerde huizen. Kun je je appartement niet koel houden en ben je niet goed ter been, dan ben je extra kwetsbaar. Er zijn ook problemen die we nog niet goed kunnen inschatten. In welke mate gaan ze ons treffen? Ik denk dan aan invasieve insectensoorten die ziektes verspreiden en aan heel zware overstromingen. In Vlaanderen zijn we tot nu toe gespaard gebleven, maar dat is eerder toevallig.
Welke concrete oplossingen zie je voor de hitte?
Ook buiten de hitteperiode moeten we actie ondernemen om het huis koel te houden: zonnewering installeren, een boom planten voor een raam aan de zuidkant van je huis … Maar dat zijn ingrepen voor de lange termijn, je hebt er niet onmiddellijk iets aan bij de eerstvolgende hittegolf.
Het temperatuurverschil tussen de stad en erbuiten kan tot 8 graden bedragen. In deze hitte maakt dat echt een groot verschil, zeker ’s nachts. De vergroening van de stedelijke ruimte, met een combinatie van hoog en laag groen, kan een belangrijke rol spelen in de aanpak van het stedelijke hitte-eilandeffect.
Hoe ga je zelf om met de hete dagen?
Ik kan er echt niet goed tegen. Tijdens de examenperiodes was dat een ramp! Ons huis uit de jaren 50 is niet goed geïsoleerd. In de winter stroomt de warmte naar buiten, in de zomer komt de hitte naar binnen. En dus doen we de rolluiken dicht en werk ik beneden, want boven is het veel te warm. We zetten de ramen ‘s nachts open zodat de wind door het huis kan trekken. En ik richt een ventilator op mijn voeten, of ik steek ze in een bakje water! Binnenkort gaan we verbouwen, maar ik besef dat niet iedereen die mogelijkheid heeft.
Welke boodschap zou jij ophangen in de wachtzaal van een huisarts?
Zeker en vast de raad om de koelte op te zoeken en voldoende te drinken. Maar ook om in je buurt verbinding te zoeken met mensen die kwetsbaar zijn. We weten allemaal dat er behoorlijk wat eenzaamheid is. Op zo’n momenten kun je veel doen. Hoe gaat het met je? Lukt het om het koel te houden? Heb je alles in huis? Met andere woorden: draag zorg voor elkaar.
Je had het ook over de komst van invasieve insecten. Ik denk dan spontaan aan de tijgermug. Hoe kun je effectief aan preventie doen of beleid maken dat tropische ziektes binnen de perken houdt?
Er is de sensibiliseringscampagne steekmuggen.be, en op de website muggensurveillance.be kun je foto’s uploaden wanneer je denkt een tijgermug te spotten. Zijn er meerdere meldingen in een gemeente, dan maken we een risicoschaling. Indien nodig proberen we de muggen uit te roeien, maar we willen ook sensibiliseren: laat bijvoorbeeld geen potjes met water buitenstaan waar ze hun eitjes kunnen leggen. Vooral in een verharde en verstedelijkte omgeving is dat belangrijk.
Het Provinciaal Instituut voor Hygiëne (PIH) in Antwerpen maakt analyses van bodem- en waterverontreiniging. Heeft de klimaatverandering daar ook een impact op?
Stijgt de gemiddelde globale oppervlaktetemperatuur, dan stijgt ook de gemiddelde temperatuur van ons water. Blauwalgen bijvoorbeeld hebben dan veel meer kans om te groeien en een probleem te worden. Dat merken we nu al: ze zijn er bijna het hele jaar door. Zelf ben ik onrechtstreeks betrokken, maar in onze afdeling werkt een team met veel kennis rond water.
We merken dagelijks de effecten en de impact van de klimaatverandering. Wat geeft je hoop?
We blijven uitstoten en de temperatuur zal nog stijgen. We weten niet waar we gaan landen met de klimaatverandering. Maar ik hoop dat ik het collectieve geheugen van de bevolking en van de zorgverstrekkers mee kan veranderen. Daarom ben ik blij dat ik met mijn expertise kan meewerken aan een oplossing. Al besef ik dat ik een steen in de rivier verleg, toch hoop ik aan het einde van mijn carrière te zeggen: ik heb een goede job gedaan.
Tot slot leg ik je twee dilemma’s voor. Wat heeft je voorkeur, een verplichting van 30% verkoelende bomen in de publieke ruimte of een verplichte gezondheidsimpactanalyse voor elk nieuw ruimtelijk project?
Ik kies sowieso voor de verkoelende bomen. Onze voorstellen om de publieke ruimte in te richten, zijn vaak niet zo complex. Laat je dus niet afschrikken door perfectie: een groen project dat maar voor 95% goed is, is nog altijd heel zinvol. Er is nog veel laaghangend fruit, laten we dat eerst plukken.
En om af te ronden: verkies je een grootschalige mediacampagne of lokale, kleinschalige realisaties?
Grote mediacampagnes hebben we al. Ik denk dat we op dit moment, nu het in verharde gebieden echt bakken en braden is, met kleinschalige ingrepen meer kunnen doen voor het kwetsbare deel van de bevolking. Wat de provincie Antwerpen met het project Groene Oases doet voor haar gemeenten, is een goed voorbeeld van hoe je op kleinschalig niveau eenvoudig speelpleinen en straathoeken kan ontharden en vergroenen. Het is belangrijk dat we voeling hebben met wat er op lokaal vlak gebeurt en nodig is.
Deel dit artikel
Disclaimer: Hetgeen verwoordt wordt in het artikel van 'Standpunt van' betreft de persoonlijke mening en visie van de externe expert. Provincie Antwerpen kan niet aansprakelijk gesteld worden voor de bijdragen die de externe experts verwoorden