LEEFWERELD WEEFWERELD
8 jaar samenwerking
tussen de provincie en de Leerstoel Zorg en Natuurlijke Leefomgeving van de Universiteit Antwerpen
In 2018 richtte de Faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen van de Universiteit Antwerpen met subsidies van de provincie Antwerpen een “Leerstoel Zorg & Natuurlijke leefomgeving” op. Met de subsidie wilde men de eerstelijnsgezondheidszorg en de natuurlijke leefomgeving in de provincie beter op elkaar afstemmen. Door de positieve effecten van de natuur in te zetten voor de gezondheid van de mens, speelden de provincie en de universiteit samen een pioniersrol.
Hoe het begon
Een eerste project, ‘Licht op Groen’, moest een brug bouwen tussen kennis over natuur en gezondheid en de gezondheidspraktijk; dat domein stond toen nog echt in de kinderschoenen. De focus lag op de gezondheidswinst die geboekt kan worden met natuurlijke oplossingen, zonder ook de mogelijke gezondheidsrisico’s over het hoofd te zien. Dit project vormde de springplank voor verder onderzoek, onderwijs en netwerking tijdens de daaropvolgende jaren.
Om de werking van de Leerstoel in goede banen te leiden, werd een stuurgroep opgericht met mensen uit diverse sectoren, waaronder Hans van Dyck (UCL), Elly d’Hondt (PIH) en Geert De Blust (Em. INBO).
De overeenkomst met de Leestoel werd nog een keer verlengd. Ze resulteerde in een waaier van onderzoeksprojecten, publicaties, events en duurzame samenwerkingen en legde de basis voor de Leerstoel om nieuwe projecten op te zetten en extra subsidies aan te vragen.
Onderzoeksprojecten in de kijker
Een overzicht van de projecten vind je op de website van de Leerstoel. We vermelden graag enkele bijzondere projecten in samenwerking met provinciale diensten. Zo werkte de Leerstoel samen met de dienst Vrije Tijd aan ‘Mee op Stap’. Dat project stimuleert kwetsbare doelgroepen om te wandelen in de natuur als dagelijkse activiteit. Tijdens de COVID-periode vatte de Leerstoel de resultaten samen van een publieke bevraging over het ‘gebruik’ van natuur en het effect daarvan. Erg nuttige resultaten voor onze Groendomeinen!
Heel inspirerend en ondersteunend was het onderzoek van de Leerstoel in samenwerking met Prof. Irina Spacova. ‘B@seball’ (wat staat voor Biodiversity at School Environments Benefits for ALL) toonde aan dat een biodiverse speelplaats resulteert in een gezonde biodiversiteit aan bacteriën bij kinderen, wat hun gezondheid sterk bevordert op allerlei vlakken. Dergelijk onderzoek is zeer nuttig om ‘grijze scholen’ te stimuleren om hun speelplaatsen te vergroenen, met de steun van ons provinciaal project Groene Oases. In het project ‘Buitenzorg’ ondersteunde de Leerstoel onze Regionale Landschappen bij de vergroening op maat van zorginstellingen. Natuur heeft immers een positief effect op de gezondheid, niet alleen voor de patiënten, maar ook voor het personeel, de bezoekers en de omwonenden.
Verder had je ook ‘Kerngezond’, een project rond kernversterking o.b.v. een betere afstemming tussen de gezondheidssector en de ruimtelijke planning, ‘NATBET’ ivm natuurbetrokkenheid bij jongeren in het secundair onderwijs en ‘Boerenrustpunt’ rond burn-out coaching binnen de context van een zorgboerderij, en vele anderen projecten.
Meer informatie over deze projecten vind je op de website van de UAntwerpen, onder 'Lopende projecten' en onder 'Projecten met provincie Antwerpen'.
“Ik ging alleen maar even wandelen en besloot uiteindelijk tot zonsondergang buiten te blijven. Want naar buiten gaan, zo ontdekte ik, was eigenlijk naar binnen gaan.”
John Muir (1938–1914)
Zorgtuin Dessel, Woon- en Zorgcentrum Alfons Smet Residenties, Marc Mangelschots
Het uitdragen van de missie
Naast onderzoek vormt ook opleiding en vorming een belangrijke zuil van de Leerstoel.
De Leerstoel organiseerde keuzevakken binnen de universiteit en begeleidde diverse master- en doctoraatsthessissen, met interessante publicaties als gevolg. Gedeputeerde Jan De Haes was een van de sprekers die in het keuzevak 'Gezonde omgeving, gezonde zorg' van de basisopleiding geneeskunde met de studenten in gesprek ging. Dat werd elk jaar weer goed gesmaakt. Zo werd een nieuwe generatie van zorgprofessionals en beleidsmakers bewustgemaakt van het belang van een gezonde natuurlijke leefomgeving voor de gezondheid van de mens.
Om de missie ‘Natuur is gezond voor iedereen’ uit te dragen, werden meerdere events georganiseerd, telkens om de brug te versterken tussen de natuur- en de zorgsector en tussen wetenschappers en praktijkdeskundigen. In 2023 werd met de lancering van het boek 'Natuur op doktersvoorschrift' het belang van natuur voor de gezondheidszorg onderstreept. Dankzij dit boek, geschreven door dokters Dirk Avonts, Hans Keune* en Roy Remmen van de Leerstoel, komt het groene voorschrift een stapje dichterbij. Om te onderzoeken hoe dat in de praktijk kan verlopen, en welke drempels nog te overwinnen zijn, werd een ‘Community of Practice’ opgericht. Tijdens verschillende bijeenkomsten werden ervaringen en aandachtspunten uitgewisseld. Werken aan netwerken vormde immers de derde belangrijke zuil van de Leerstoel.
Meerdere initiatieven werden genomen om mensen in de praktijk te laten voelen hoe heilzaam natuur kan zijn om rust te vinden. Dat gebeurde onder andere tijdens de SDG-trefdag in 2021 en tijdens het jaarlijkse vormingsmoment van jonge huisartsen in opleiding, door ecopsychologe Ann Sterckx. Het vermelden waard, maar te veel om op te sommen, zijn de vele mediabijdragen (inclusief interviews in bekende tijdschriften) en lezingen van verschillende aard, van kleinschalig (bijvoorbeeld voor een lokale huisartsenkring) tot grote conferenties.
“We zijn trots op de mooie resultaten van de Leerstoel en dankbaar voor acht jaar fijne samenwerking.”
Resi Pansaerts – adviseur biodiversiteit, natuur en gezondheid
Na acht jaar onderzoek en samenwerking ligt er een mooie basis voor zorgprofessionals en -organisaties om op verder te werken. De provincie legt nu andere accenten in haar werking en kijkt vol trots en dankbaarheid terug op de mooie resultaten van de Leerstoel.
Tijdens het slotevent ‘Spoedcursus One Health’ op 10 oktober werden naast interessante lezingen ook vier workshops georganiseerd: Natuur in de school, Natuur op voorschrift, Natuur in zorginstellingen en Natuur voor lokale besturen. De internationale term One Health wijst erop dat onze gezondheid niet los staat van onze leefomgeving. Met een 70-tal enthousiaste deelnemers, voornamelijk uit de natuur-, onderwijs- en zorgsector, vormde dit event een mooie apotheose van een boeiend traject. We hopen dat onze wegen elkaar in de toekomst blijven kruisen!
*Hans Keune was voorzitter van de expertgroep van de Hoge Gezondheidsraad die het sterk gewaarderde advies met betrekking tot groen, blauw en gezondheid leverde. Hij was bovendien de lead author van het hoofdstuk rond gezondheid van de IPBES Nexus Assessment. Beide initiatieven waren mogelijk dankzij de basis die de Leerstoel bood.
Meer weten?
Resi Pansaerts
Adviseur Biodiversiteit, natuur en gezondheid
Deel dit artikel