LI AN PHOA IN GESPREK MET KATHERINE VANDE VELDE
Stap voor stap naar waterlopen vol leven
Hoe mooi zou het zijn om ook in ons land weer in de rivier te kunnen zwemmen, of eruit te drinken … Een utopie? Misschien wel, want de uitdagingen zijn groot. Maar filosoof en systeemecoloog Li An Phoa weet als geen ander dat we meer kunnen dan we denken. Met haar organisatie Drinkable Rivers zet ze mensen in beweging. Zeven jaar geleden wandelde ze de Maas van bron tot monding af om aandacht te vragen voor de waterkwaliteit. Sindsdien volgden projecten langs de Semois, de Theems, de IJssel, de Donau … Dit voorjaar was de Schelde aan de beurt. Op haar tochten nodigt ze burgemeesters, verenigingen, bedrijven, boeren, journalisten, scholen en burgers uit.
Foto: Henk Ganzeboom
Op 11 juni stapt de provincie Antwerpen mee tijdens een grensverleggende wandeling langs de Mark waarvoor het Programmabureau Stroomgebied Maas het voortouw nam. Als beheerder van het Merkske, een van de bovenlopen van de Mark, wil de provincie ook daar bijdragen aan een klimaatveilige en gezonde vallei. Li An Phoa wandelt een stukje mee. Katherine Vande Velde, beleidsadviseur bij de dienst Integraal Waterbeleid, ging met haar in gesprek.
Drinkable Rivers begon als een heel persoonlijk project. Hoe hebben je levenservaringen je tot actie aangezet?
Li An Phoa: Op mijn vierentwintigste was ik in het noorden van Canada. Ik dronk er recht uit de rivier de Rupert, want men zei me dat ik mijn waterfilter niet nodig had. Het gebaar waarmee ik het water uit de rivier schepte, ontroerde me: zo deden onze voorouders dat ook. Er zat zoveel schoonheid in. Ik stond er nooit eerder bij stil dat het ook in mijn eigen rivier zou kunnen. Kraanwater nam ik voor lief, terwijl het duizenden kilometers reist voor het bij ons is. Ik vroeg me af hoe ik zelf kan bijdragen aan de gezondheid van rivieren.
Vaak ligt een ervaring aan de basis van wat mensen doen, ook al lijkt iets op het moment zelf helemaal niet zo groot.
“Kraanwater nam ik voor lief, terwijl het duizenden kilometers reist voor het bij ons is.”
Li An Phoa
“Drinkbaarheid is de meest intieme relatie die we kunnen hebben met het water”
Li An Phoa
Met je rivierwandelingen zet je mensen in beweging. Waarom is het directe contact met de rivier zo belangrijk?
Drinkbaarheid is de meest intieme relatie die we kunnen hebben met het water. Je meet eraan af hoe goed het gaat: in een drinkbare rivier kunnen alle soorten planten en dieren leven en zich voortplanten. En wij kunnen het drinken en erin zwemmen. We keerden het water echter steeds meer de rug toe. Door de directe ervaring te herstellen, verbreedt en verdiept je begrip. Volgens mij groeit er dan ook weer een basis van liefde. Die elementen maken dat je weer voor het water gaat zorgen.
Water is levensnoodzakelijk voor mens, dier en natuur. Hoe is het gesteld met het water in onze regio?
Wereldwijd ging zo’n 90 tot 95 procent van alle natte gebieden of ‘wetlands’ verloren, en dat is een groot probleem. Het zijn immers bufferzones voor periodes met meer regen. We haalden het water grotendeels weg uit onze landschappen: om er te wonen, onze fabrieken te bouwen, ons voedsel te verbouwen. Rivieren werden rechtgetrokken, waardoor ze veel korter werden: handig voor de scheepvaart. Kostbaar zoet water - dat maar een heel klein deel vormt van de totale hoeveelheid water - wordt heel snel afgevoerd naar de zee. Er is een reden waarom dat vroeger gebeurde, maar het bewustzijn groeit dat we nu in een andere context leven. Bovendien gaat de soortenrijkdom enorm achteruit: twee derde van de vissen en insecten zijn uitgestorven, en dat vormt de basis van een echte ramp. En het klimaat destabiliseert. Naast mitigatie moeten we alles op alles zetten om ons aan te passen aan periodes van extreme droogte en hevige regenval. En dus moeten we ook het landschap opnieuw inrichten. Onze rivieren zijn snelwegen voor boten geworden. Voor vissen lukt er het paaien, of het vinden van goede voedselbronnen niet meer. Bovendien zijn de oevers zodanig verhard dat het geen levende structuren meer zijn.
En dan is er de vervuiling door nutriënten en chemische stoffen, zoals de duizenden soorten PFAS, waarvan we maar een beperkt aantal kunnen meten - laat staan dat we er normen voor hebben. De regelgeving is zó complex, dat de handhavers niet kunnen volgen. Ook de productie van synthetische drugs en chronisch medicijngebruik vormt in onze gebieden een groot probleem. Bovendien is ook onze landbouw erg door productiviteit gedreven.
Een stille vervuiler is de watertemperatuur. Die stijgt onder andere door de warmte van onze industrie, ook het toenemende datagebruik door AI draagt eraan bij. Dat lijkt onschuldig, maar de temperatuur is belangrijk voor het aquatische leven.
Het onderliggende probleem van al deze vormen van vervuiling is het nastreven van economische groei. Eigenlijk is dat kompas amoreel: er is geen mechanisme ingebouwd dat over onze gezondheid waakt. We zouden gedrag moeten stimuleren dat bijdraagt aan een drinkbare rivier, een gezonde bodem en gezonde lucht. Afbouwen en stoppen met onze verslavingen is pijnlijk, maar ik geloof in onze inventiviteit.
En dus stel je: laten we het zo eenvoudig mogelijk formuleren, aan de hand van iets dat we allemaal willen.
De 'drinkbare rivier’ is eigenlijk net zo’n groot idee als ‘wereldvrede’: niemand kan er tegen zijn. Met een wensbeeld hoop ik iets te kunnen bereiken. Het zet mensen in beweging. Ik ontdekte hoe sterk de aantrekkingskracht van de drinkbare rivier is. Maar eigenlijk is het onderwerp te groot, geografisch en in de tijd. Het past in niemands mandaat. En dus start je gewoon met wat je zelf kunt veranderen, en met wie enthousiast is. Ik begon met weinig specifieke kennis, zonder budget. Maar als mij dit al lukt, dan kan iedereen veel meer dan hij denkt. Consequent handelen is moeilijk: we zitten allemaal vast in bepaalde systemen. Maar dat kan geen excuus zijn om je erbij neer te leggen. Kijk welke verandering je wél teweeg kunt brengen: dat vind ik realistischer dan bij de pakken blijven zitten. Het is belangrijk dat we verbinding maken met de burgers. Het burgeronderzoek, de films, ons boek… Ik hoop dat die dingen rimpelingen krijgen. Zolang we het verlangen naar een drinkbare rivier niet kwijtraken, hebben we een kans.
“De 'drinkbare rivier’ is eigenlijk net zo’n groot idee als ‘wereldvrede’: niemand kan er tegen zijn. Met een wensbeeld hoop ik iets te kunnen bereiken. Het zet mensen in beweging.”
Li An Phoa
Op welke wandeling of ontmoeting ben je bijzonder trots?
Zeven jaar geleden ontmoette ik Boris Ravignon, de burgemeester van Charlesville-Mézières, de grootste stad in de Franse Ardennen langs de Maas. Hij had nooit echt stilgestaan bij het belang van de rivier, maar hij draagt nu trots uit dat hij een Maasburgemeester is. Enkele weken voor de burgemeester van Parijs in de Seine zwom, nam hij een duik in de Maas. We wisselden ook kennis uit met Amsterdam, waar men al jaren de City Swim organiseert. Wat is er nodig op het vlak van veiligheid, educatie, voorlichting, waterkwaliteit en communicatie om de stad weer zwembaar te maken? Rond de drinkbare rivier ontstond een heel netwerk: ‘Mayors for drinkable Rivers’. Het stimuleert lokale acties, bilaterale samenwerkingen en kennisuitwisseling. Elk jaar komen er zo’n honderd deelnemers bij, die een brugfunctie vervullen tussen inwoners en instituten. Wandel je de hele route af, dan ervaar je hoe de rivier groeit en verandert. De Maas voelt in Luik helemaal anders dan in Maastricht of Rotterdam.
“De aandacht moet niet enkel naar de grote rivieren gaan, maar ook naar bovenlopen en de brongebieden met al de kleine haarvaten. Het herstel kan echt een vliegwiel zijn voor de benedenstroomse gebieden.”
Li An Phoa
De provincie Antwerpen is een geëngageerde bovenstroomse partner voor de Mark en het ruimere Maasbekken. Wat kunnen we nog betekenen als waterloopbeheerder?
De aandacht moet niet enkel naar de grote rivieren gaan, maar ook naar bovenlopen en de brongebieden met al de kleine haarvaten. Het herstel kan echt een vliegwiel zijn voor de benedenstroomse gebieden. Ook het Merkske, dat deel uitmaakt van het stroomgebied van de Mark en het ruimere Maasbekken, is een van deze bovenlopen die een wezenlijk verschil kan maken. Het is belangrijk dat partners concreet aan de slag gaan, bijvoorbeeld via gesprekstafels rond thema’s zoals waterkwaliteit, biodiversiteit of klimaatrobuuste valleien. Deze acties brengen mensen samen, leiden tot afspraken en zetten zo nieuwe of bestaande acties in een stroomversnelling. Dan kan de droom van een drinkbare rivier in elk stroomgebied stap voor stap vorm krijgen. Het Integraal Waterproject Merkske, getrokken door de provincie Antwerpen en het waterschap Brabantse Delta, is al een mooi voorbeeld dat tot inspiratie kan dienen voor meer acties in andere gebieden.
MEER INFO
Het netwerk ‘Drinkable Rivers’ deinde uit naar heel Europa. Naast haar wandelingen zijn actiegroepen actief, lopen er burgeronderzoeken, verscheen het boek “Drinkbare rivieren: een reis, een droom, een levenswerk”, en twee films, “Drinkbare Maas” en “Our Blue World”.
Meer weten?
Katherine Vande Velde
Beleidsadviseur integraal waterbeheer
TIP
Op IJssel.drinkablerivers.org vind je 18 concrete acties waarmee iedereen kan bijdragen aan een drinkbare en leefbare rivier.
Deel dit artikel